kutubhona

мана шу пайтда мўмин тили билан уларга дўстлик изҳор қилиши ва юзаки муросаи мадорага ўтиши жоиз бўлади. Бу мўмин томонидан бир тақийя (ўзини сақлаш) ва ўзидан хавфни даф қилиш бўлади» деганидир». Демак бу икки муфассир «бундаги мавзу мустасно қилиш, яъни хавф туғилган ҳолатни мўминлар кофирларни дўст тутмасинлар, деган наҳийдан мустасно қилишдир, мавзу фақат мана шу», деган маънога иттифоқ қилишди. Лекин Табарсий бунинг ортидан мавзудан чиқиб кетадиган маънони билдириб, бу оятни жонга хавф туғилган пайтда тақийя динда жоиз эканига далил қилди. Ваҳоланки бундай маъно бу оятда мавжуд эмас. Чунки оятнинг мавзуси кофирларни дўст тутишдан мўминларни қайтариш ва кофирлар мўминлар устидан ғолиб бўлган пайтда улардан хавфда бўлиш ҳолатини мустасно қилиб бу ҳолатда уларни дўст тутишга ижозат беришдир. Бу ҳолат диндаги тақийя эмас ва у жонга хавф туғилишигагина хос эмас. Чунки бу ўринда истисно умумийдир:

إِلاَّ أَن تَتَّقُواْ مِنْهُمْ تُقَاةً
«Магар улардан эҳтиёт бўлиб турсаларингиз (юзаки муомала қилсангиз жоиздир)» [Оли Имрон 28]

Яъни улардан эҳтиёт бўлинадиган нарса борасида эҳтиёт бўлиб турсангизлар, демакдир. Замахшарий «Кашшофда» бундай деб маъно берди: «Магар улар томонидан эҳтиёт бўлиб сақланиш лозим бўладиган бирон иш юз беришидан хавф қилсангизлар». Демак эҳтиёт бўлиб сақланиш лозим бўладиган ҳар бир ишда дўст тутиш жоиз бўлади. Яъни эҳтиёт бўлинадиган ҳар бир нарса умумий бўлиб, жон, мол-мулк, ор-номус, манфаатларга хавф туғилишини ўз ичига олади. Шунинг учун бу оятни динда тақийя қилишга далил қилиб олиш мавзудан чиқиб кетиш бўлади. Уни жонга хавф туғилиш ҳолатигагина хослаб қўйиш эса ҳеч бир хословчисиз хослаб қўйишдир. Бундан ташқари у фақат куфр ва имонга тааллуқли бошқа мавзудир. У бу оятга эмас, бошқа оятга тааллуқлидир. Табарсийнинг «асҳобларимизнинг айтишича тақийя зарурат туғилганда барча ишларда жоиздир», деб сўнгра Муфиднинг «тақийя гоҳида вожиб бўлади, гоҳида эса вожиб бўлмайди….» деган сўзларини келтирганига келсак, бу ҳар қандай далилдан холи бўлган гапдир. Чунки оят ҳатто Табарсийнинг ўзининг тафсири бўйича ҳам бунга мутлақо далолат қилмаяпти ва Табарсий бунга на Китобдан, на Суннатдан ва на саҳобалар